ปกากะญอและโพล่ว

พิธีกินข้าวใหม่ทำในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 2 ตามปกติอยู่ในช่วงเดือนมกราคม พิธีนี้เป็นงานฉลองการเก็บเกี่ยว งานนี้ญาติพี่น้องที่แต่งงานออกบ้านไปอยู่ที่อื่นจะกลับมาเยี่ยมบ้าน ในอุ้มผางมีการจัดงานที่บ้านทิจอชี จอวาเอ สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบลแม่จัน หรืออดีตสหายจริงจังผู้นำการฟื้นฟูบอกว่า ถ้าชาวบ้านพร้อมใจกันสามารถจัดได้ 7 วัน

การเตรียมงาน

ชาวบ้านจะไปหาสัตว์เพื่อทำเป็นอาหารสำหรับกินข้าวใหม่ ได้แก่ ปู กบ ปลาก้าง ตุ่น อ้น ความหมายคือ ปู กบ ปลาก้าง มีมีชีวิตอยู่ได้โดยใช้น้ำไม่มาก อาจจะหมายถึงอดทนและประหยัดใช้ทรัพยากรน้อย ตุ่น อ้น เป็นสัตว์อาศัยอยู่ด้วยการขุดรูใต้ดิน หมายถึงความขยัน ทำข้าวหลาม เก็บดอกไม้ในไร่ เช่น ดาวเรือง และเหล้า

พิธีการ

เมื่อถึงเช้าวันพิธี ชาวบ้านในชุดชาติพันธ์จะมารวมตัวกันทำอาหารที่เตรียมไว้ เมื่อประกอบอาหารเสร็จ ผู้นำพิธีหรือเจ้าวัดจะทำการสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ วางข้าวหลาม เหล้า และอาหารบนกองข้าว เพื่อส่งข้าวให้กับนกหวีดบนสวรรค์ การส่งนกหวีดและครุฑเป็นพิธีที่ต้องทำทุกปี ครุฑถือเป็นวิญญาณของพ่อ

เมื่อเสร็จการสักการะและทำการมัดมือเพื่อเรียกขวัญ ของลูกหลานให้กลับมาอยู่กับเนื้อกับตัว จากนั้นก็มัดข้อมือพร้อมอธิษฐานให้พร ในคำอธิษฐานนั้น จะกล่าวให้ทุกคนในครอบครัวอยู่ดีมีสุข หลุดพ้นจากสิ่งชั่วร้ายทั้งปวง มีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง หลังจากมัดข้อมือเสร็จแล้วจะรับประทานอาหารร่วมกัน พอรับประทานอาหารเสร็จ ก็จะออกตระเวนไปตามบ้านของแต่ละบ้านแต่ละครอบครัว เพื่อกินสังสรรค์กัน พร้อมรินเหล้าเพื่ออธิษฐาน และอวยพรให้ซึ่งกันและกัน จากนั้นจะเดินทางไปกินเหล้าทุก ๆ บ้านในหมู่บ้าน และอวยพรให้ทุกบ้านมีแต่ความสุขไปด้วย

ความหมาย

การสักการะนกหวีดมีตำนานเล่าว่า

นานมาแล้ว มีพ่อค้าชาวปกากะญอคนหนึ่งในเชียงใหม่มีฐานะร่ำรวยมาก อยู่มาวันหนึ่ง เงินกับข้าวของพ่อค้าทะเลาะกัน เรื่องใครสำคัญกว่ากัน ข้าวแพ้การโต้เถียงจึงหนีไปอยู่ในถ้ำ ปากถ้ำเล็กมากเฉพาะนกหวีดเท่านั้นที่มุดเข้าไปได้

หลังจากนั้น ลูกของเศรษฐีนั่งร้องไห้ เมื่อเศรษฐีเดินเข้าไปดู จึงเอาเงินทองข้าวของให้ ลูกเศรษฐียังร้องต่อไป เมื่อเศรษฐีเข้าไปในห้องครัว ดูที่ถังข้าว เหลือข้าวพอกินอิ่ม จึงหุงข้าวให้ลูกพอกินอิ่ม 1 มื้อ

เศรษฐีมีความกังวลมาก เมื่อไปดูที่ยุ้ง ข้าวก็หายไปหมด นั่งอยู่ที่หน้าบ้านด้วยความเศร้า นกหวีดบินอยู่ใกล้ จึงถามว่า "ท่านเป็นอะไร"

เศรษฐีตอบว่า
"ไม่มีอะไรเกิดขึ้น"

นกหวีดถามต่อ
"แต่ทำไมหน้าตาโศกเศร้า"

เศรษฐีตอบว่า
"ข้าพเจ้ามีสินทรัพย์เงินทองมากมาย อยู่มาวันหนึ่ง เงินกับข้าวทะเลาะกัน แล้วข้าวก็หนีไป"

นกหวีดบอกว่า
"ข้าพเจ้าจะช่วยท่าน"

นกหวีดจึงบินไปตามหาข้าว เมื่อพบข้าวที่ถ้ำ นกหวีดกินข้าวแล้วเก็บไว้ที่คอ เมื่อมาถึงต้องตัดคอนก ข้าวจึงไหลออกมา เศรษฐีนึกถึงบุญคุณของนกหวีด จึงทำพิธีขึ้นมา

พิธีนี้บอกให้นกออกมากินอาหาร แล้วบินขึ้นไปบนสวรรค์ เมื่อถึงฤดูตอไม้ดำให้นกหวีดกลับมา

ปรับปรุงข้อมูล 25 ธันวาคม 2549

ปันน้ำใจโครงการนักเรียนบ้านไกล โรงเรียนอุ้มผางวิทยาคม

รู้จักอุ้มผางในอีกมุมมอง จัดทำโดย widebase

ดูรายละเอียด